Zo maakt UWV sinds een aantal jaren onderdeel uit van het landelijke Samenwerkingsverband Brede Schuldenaanpak. Hierbij neemt UWV een preventieve rol in om dreigende schulden bij cliënten te voorkomen. Al blijkt dit in de praktijk nog niet zo makkelijk, legt Jan Lenselink uit.

Zo zijn de oorzaak en de oplossing voor problematische schulden beide complex. ‘Om het te begrijpen, moet je terug naar waar de schulden ontstaan,’ vertelt Jan, raadslid bij Overijssel & Gelderland Noord. Als vertrouwenspersoon van mensen in de minima zit hij regelmatig bij anderen aan tafel om hen te helpen hun financiën op orde te krijgen. Vaak zijn zij ook cliënt bij UWV.

‘Een schuld kan door allerlei redenen ontstaan. Bijvoorbeeld doordat je inkomen wijzigt of omdat jij of je partner ziek wordt. Of je contract wordt niet verlengd.’ Allemaal ingrijpende situaties die veel stress kunnen geven. Die stress kan ervoor zorgen dat je rekeningen over het hoofd ziet, of geld uitgeeft dat je eigenlijk niet kon missen. Het langetermijndenken stopt.

‘Je komt in de overlevingsmodus en denkt alleen maar aan hoe je morgen aan eten komt.’ Een klimaat waarin schulden zich makkelijk opstapelen en problematisch worden. ‘Zeker als je plots ook nog eens een groot bedrag aan bijvoorbeeld toeslagen moet terugbetalen.’

Maatwerkplaats
Dat vraagt om een stuk maatwerk, vindt ook UWV. Zo riep de overheidsinstantie eind 2019 de maatwerkplaats in het leven. Medewerkers van UWV kunnen hier soortgelijke situaties bespreekbaar maken. Het gaat dan om situaties waarbij cliënten door de veelheid aan procedures en verkokerde organisatiestructuur tussen wal en schip dreigen te vallen.

Al lukt het volgens Jan vaak nog onvoldoende om écht het verschil te maken. ‘Vaak weten medewerkers niet waar ze cliënten naartoe kunnen sturen,’ stelt hij. Bijvoorbeeld wanneer de uitkering stopt. ‘Weten ze dat wel, dan is de verwijzing simpel: ga naar de gemeente.’

Voorlichting
Volgens Jan hebben cliënten meer nodig, zoals betere voorlichting wanneer ze voor een inkomen worden doorverwezen naar een andere instantie. ‘Als je bijvoorbeeld bijstand aanvraagt, krijg je met een hele andere procedure te maken. Vertel cliënten wat ze moeten voorbereiden, hoe de procedure gaat en waar je naartoe moet. En wat er daarna gebeurt. Dat helpt cliënten in de overlevingsmodus al een stuk meer.’

Iemand die je bij de hand neemt en door de procedures heen helpt om weer een structureel inkomen te krijgen. Zoals een gastvrouw die je in het ziekenhuis wegwijs maakt. Die eerder al contact opneemt met de cliënt wanneer er financieel iets verandert.

Spiraal
Bijvoorbeeld wanneer je teveel voorschot hebt ontvangen. Dat moet je terugbetalen. Doe je dit niet, dan krijg je een boete. ‘Maar als je al geen inkomen meer hebt, kun je dat niet betalen. Dan volgt aanmaning op aanmaning, een spiraal waar je niet meer uitkomt.’

Door al eerder contact op te nemen met de cliënt, kan dit voorkomen worden. ‘Dan heeft diegene meer tijd om te kijken hoe hij het financieel gaat redden. Zodat hij schulden kan afbetalen en de maatschappij weer in kan. Zo stellen we de cliënt weer centraal in plaats van dat het een berg papierwerk wordt waarbij de cliënt op de achtergrond verdwijnt.’